ՄԵՆՔ ԴՈՆՈՐ ԵՐԿԻՐ ԵՆՔ ԴԱՐՁԵԼ ԱՐԵՎՄՈՒՏՔԻ ՀԱՄԱՐ ՄԵՐ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՓԱՅԼՈՒՆ ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐՈՎ

Վերջերս թերթերում կարդացի, որ ԱԺ նախագահը գնել է 90000 ԱՄՆ դոլարի արժողությամբ ավտոմեքենա, հաշվեցի, որ այն կազմում է մեր ինստիտուտի երկու տարվա բյուջեն:

ԳԱԱ-ն ճահիճ է ու կոռումպացված` ես ստորագրում եմ այդ բառերի տակ և ունեմ ապացույցներ: Պետք է հիմնովին` ֆիզիկապես և հոգեպես արմատախիլ անել այդ խորհրդային համակարգը, որը դարձել է իսկական պատիժ: ԳԱԱ-ին տալիս ենք բյուջեի 12 %-ը, ինչը կարելի էր ուղղել հայագիտությանը, բայց տալիս ենք ԳԱԱ վարչակազմ պահելու համար:

Հումքային ռեսուրսներից աղքատ երկրում խոսել տնտեսության զարգացման մասին, անտեսելով գիտության զարգացումը, անմտություն է: Մինչդեռ մեզանում այս կարևորագույն ոլորտը դեռ շարունակում է չարժանանալ պետության պատշաճ ուշադրությանը: Գիտնականներն արդարացիորեն բողոքում են` գիտության իսկական մշակները իշխանություններից արհամարհված են, իսկ մամուլը հեղեղված է հայ գիտնականի մասին պատմող ամենատհաճ ու հեղինակազրկող հոդվածներով: Բայց չէ՞ որ հայերս գիտություն, կրթություն արժևորող ազգ ենք: ՈՒրեմն ի՞նչն է պատճառը: Բուն խնդրի ու դրա պատճառների շուրջ են բանավիճում «Իրատես de facto»-ի կլոր սեղանի հյուրերը` գիտության պետական կոմիտեի նախագահ ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ, Լեզվի ինստիտուտի տնօրեն ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆԸ:

ԼՐԱԳՐՈՂ- Գիտությունը շարունակում է անտեսված մնալ պետության կողմից, ինչո՞ւ:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ - Համաձայն չեմ նման հարցադրման հետ, քանի որ ամեն ինչ ունի իր օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները: 88-ի երկրաշարժ, արցախյան պատերազմ, ավերված տնտեսություն. պետությունը միայն օրվա հացի խնդիր էր լուծում: 1995-96 թթ. սկսվեց ուղեղների սարսափելի արտահոսք: Ես էլ եմ 90-ականներին գնացել Իտալիա, որովհետև ընտանիքս չէի կարողանում կերակրել: Իսկ այնտեղ ստանում էի 5000 դոլար աշխատավարձ: Այդ անկումից հետո հայտնվեցինք ահռելի փոսում: Մտահոգիչն այն է, որ ուղեղների արտահոսքի շրջանում կորցրինք ամենաակտիվ տարիքի գիտական սերունդը, և այսօր Հայաստանից բացակայում են 35-40 տարեկան գիտնականները: Մենք հետ ընկանք ԱՊՀ երկրներից, այն քայլերը, որ վերջիններս արեցին 1993-94 թթ., մենք այսօր ենք սկսում:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Պատերազմական վիճակում գտնվող երկրում չէր կարելի կրթության, գիտության ոլորտում այդքան շատ ռեֆորմներ անել: Դա քանդեց մեր գիտությունը: Հիշում եմ, 95-ին Հայաստան էր եկել մի լատվիացի հրեա, որը չորս օր սեմինար արեց, վաստակեց 7000 դոլար, ու մեզ «սովորեցնում էր», թե ոնց կազմենք հայերեն թեստերը, պատկերացնո՞ւմ եք: Եվ այդ թեստային կոչված չարաբաստիկ համակարգը ներմուծվեց մեր երկիր... Այսօր գիտության վիճակն անմխիթար է: ՀՀ-ում ամենից ցածր վարձատրվողները գիտության աշխատողներն են, դոկտորը ստանում է 50-60 հազար դրամ աշխատավարձ: Հետևապես, նա տալիս է այնքան գիտական արդյունք, որքան վարձատրվում է: Դա է պատճառը, որ երիտասարդներն ասպիրանտուրա չեն դիմում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Շատերին այսօր շատ ավելի գրավում է, օրինակ, պատգամավոր դառնալը, քան գիտությամբ զբաղվելը:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Եվ դա հասկանալի է, որովհետև ասպիրանտուրայում երիտասարդը ստանում է 20000 դրամ թոշակ, ավարտելուց հետո պետք է ստանա 25-30 հազար դրամ, պարզ է, որ չի գալու:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- Այսօր գիտության առաջընթացին լրջորեն խանգարում է համակարգում կենտրոնական տեղ զբաղեցնող օղակը` գիտությունների ակադեմիան: Անկախության առաջին տարիներին ԳԱԱ-ին հանձնարարվեց մշակել գիտության զարգացման գերակա ուղղությունները, մինչդեռ չարվեց: Եվ 15 տարիներն անցան առանց գերակա ուղղությունների հստակեցման:
ԼՐԱԳՐՈՂ - Իսկ գիտության զարգացման ռազմավարություն ունե՞նք:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ - Ռազմավարություն ունենք: Բայց կախարդական փայտիկ է պետք շատ արագ բարեկեցիկ գիտություն ունեցող երկիր դառնալու համար: Իսրայելը 1960-ականներին նույնպիսի վիճակում էր, 1962-ին աշխարհի հրեաների համախմբմամբ ստեղծվեց համազգային հիմնադրամ, և գիտության մեջ ներդրված մոտ 500 մլն դոլարը միայն 7 տարի անց իր դրական արդյունքները տվեց: Իսկ մենք ընդամենը վերջերս ենք ռազմավարություն հաստատել, և այսօր անհնար է ակնկալել արագ արդյունքներ: Մեկ ամիս առաջ ընդունվեց առաջիկա 5 տարվա ռազմավարական ծրագիրը, նաև գերակայությունները: Ի դեպ, գերակա ուղղություն է համարվում հայագիտությունը:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Ցավալին այն է, որ չնայած կառավարությունը հայագիտությունը հայտարարեց գերակա ուղղություն, սակայն մինչ օրս չենք տեսնում «գերակա ուղղության» առավելությունը, քանի որ այն շարունակում է մնալ թղթի վրա:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ -Այս բյուջեի պայմաններում հնարավոր չէ միանգամից հսկայական թռիչք ապահովել:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Կան գիտական ճյուղեր, որոնք չեն կարող զարգանալ առանց պետական հովանավորության: Դրանցից է հայագիտությունը: Իսկ որպեսզի հայագիտությունը կարողանա լայնորեն ներկայանալ միջազգային գիտական շրջանակներին, անհրաժեշտ են ֆինանսներ:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Իհարկե, եթե ճշգրիտ գիտությունները կարող են արտասահմանյան երկրների հետ պայմանագրեր կնքել, ֆինանսներ հայթայթել, ապա հայագիտության դեպքում դա հնարավոր չէ: Դիմել ենք տարբեր գործարարների, ոչ մի օժանդակություն չենք ստացել: Այս հարցով պետք է զբաղվի պետությունը, բայց չի զբաղվում: Եթե այսպես շարունակվի, Հայաստանում հայագիտությունը արհամարհված է լինելու: Վերջերս թերթերում կարդացի, որ ԱԺ նախագահը գնել է 90000 ԱՄՆ դոլարի արժողությամբ ավտոմեքենա, հաշվեցի, որ այն կազմում է մեր ինստիտուտի երկու տարվա բյուջեն: Այդպիսի աննպատակ ծախսեր շատ են արվում, իսկ եթե այդ գումարները տնտեսվեն, ապա հնարավոր կլինի բարձրացնել գիտնականի աշխատավարձը:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Այսինքն` ոչ թե փող չկա, այլ ռացիոնալ տնտեսավարումն է բացակայում:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Փող կա, բայց ճիշտ չի տնտեսվում ու բաշխվում: Եթե դատավորների աշխատավարձը դարձրին 600-700 հազար դրամ, ապա գիտաշխատողի 50000-ը կարող էին հանգիստ 100000 դարձնել: Հայագիտության առաջընթացին խանգարում են նաև այս անընդհատ շարունակվող բուհական բարեփոխումները: Համալսարանն ավարտող ու նման թեստային համակարգով քննություն տվողը չի կարող գիտնական դառնալ. «Բառի մեջ քանի՞ ձայնավոր կա, 4 բառից ո՞րն է գոյականը», այս խայտառակ հարցաշարով ընդունվում են ասպիրանտուրա: Չեմ կարող չբարձրացնել հաջորդ կարևոր հարցը: Գուցե Դուք, պարոն Հարությունյան, աջակցեք ձերբազատվելու այս որոշումից: Կառավարության որոշմամբ ասպիրանտուրա ընդունվողներն անգլերենի մինիմումը հանձնում են Ամերիկյան համալսարանում: Թվում է, թե դրական երևույթ է` կխորանա անգլերենի իմացությունը: Բայց մենք սրա արդյունքում զրկվում ենք որակյալ հայագետներից` մասնագիտական քննությունները գերազանց հանձնած, բայց TOEFԼ-ի բալերը չհավաքած երիտասարդը չի ընդունվում ասպիրանտուրա: Որոշումներն ընդունում ենք, հետո կրակն ընկնում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ստացվում է, անգլերենը հեգեմոն դեր է ստանձնել, անգամ որոշիչ է դարձել հայագետների՞ պատրաստման հարցում:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Ժամանակին իմ կարծիքը բարձրաձայնել եմ` TOEFL-ը կազմակերպել հայաստանյան բուհերում և չուղարկել Ամերիկյան համալսարան, դրանով նաև կխնայվեն բյուջետային այն ահռելի գումարները, որ տրամադրվում են Ամերիկյան համալսարանին քննություններ անցկացնելու համար: Մեր ռազմավարությունը պետք է փոխվի հայագիտության նկատմամբ: Բայց նաև պետք է հասկանանք, որ այսօր հայագիտության առաջ այլ կարևոր խնդիր է դրված` հրատարակել օտարալեզու ամսագրեր, այդ տեսակետից շատ կարևոր է ուսանողի անգլերենի իմացությունը: Եթե մենք հայերենի մասին հոդվածներ ենք տպագրում միայն տեղական ամսագրերում, ապա կարդում ենք միայն մենք, բայց պետք է օտարը ևս կարդա: ՈՒրեմն, եկեք մտածենք բուհում, դպրոցում անգլերենի դասավանդումն ուժեղացնելու մասին: Հայ երեխան պետք է վարժ տիրապետի ռուսերենին, անգլերենին և այլ լեզուների:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Բայց ոչ երբեք սեփական լեզվի հաշվին:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Համամիտ եմ: Շուտով կընդունվի հայագիտության զարգացման պետական ծրագիրը մինչև 2025 թվականի համար: Լուրջ գումարներ են նախատեսված: Ի դեպ, հայագիտության ոլորտի համար այսօր էլ նախատեսված է գիտության բյուջեի 12 %-ը: Այն դեպքում, երբ ֆիզիկայի ոլորտին տրվում է 11,5 %:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Ճիշտն ասած, ես այդ 12 %-ից անտեղյակ եմ:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Տոկոսները բարձր են, բայց գիտության բյուջեն է փոքր` ընդամենը 23 մլն դոլար: Եթե ուզում ենք հայագիտությունը զարգանա, մենք պետք է ընդհանուր բյուջեն մեծացնենք:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Դեռ անցած տարի գիտնականների հետ հանդիպման ժամանակ վարչապետ Սարգսյանն ասել էր, թե անցել են ժամանակները, երբ գիտնականները միայն խնդիրներ էին առաջ քաշում, եկել է ժամանակը, որ նրանք կառավարությանը պատասխաններ հրամցնեն: Նա նաև կարծիք էր հայտնել, թե գիտնականներն անհրաժեշտ արդյունք չեն տալիս, բայց պահանջում են բարձր աշխատավարձեր:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- Ամենևին համաձայն չեմ վարչապետի այդ մտքի հետ:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Մենք բառարան ենք կազմում, բայց հրատարակելու փող չկա: Քիմիկոսներն ու ֆիզիկոսներն էլ նախագծեր են ներկայացնում, որոնք պետք է ներդրվեն արտադրության մեջ, բայց չի արվում, հիմա գիտնականի մեղքը ո՞րն է:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Կառավարությունը գիտնականներից ծրագրեր է պահանջում, գիտնականները` ֆինանսավորում: Ո՛չ մեկն է արվում, ո՛չ մյուսը: Սայլն էլ տեղից չի շարժվի:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Գիտնականը պետք է զբաղվի գիտությամբ, մենեջերն իր գործն անի, արդյունաբերողն օգտագործի գիտական արդյունքը. սա է ճշգրիտ մեխանիզմը, որը Հայաստանում չի գործում պարզ պատճառով` չկան գիտության մենեջերներ: Չորս տարի է, ասում եմ` եկեք ստեղծենք գիտության մենեջերների դպրոց: Գիտնականն իր գիտական խնդիրների լուծման պատասխանատուն է, պետությունը պետք է լինի պատվիրատուն. գիտնականին պատվեր տուր ու պահանջիր: Այս տարի գիտության կոմիտեն փորձեց մենեջերական գործն իր վրա վերցնել: Օրերս առաջին անգամ Հայաստանում ամփոփվեց նորարարական ծրագրերի մրցույթը, ներկայացվեց 43 ծրագիր, հուրախություն ինձ, 17 հրաշալի ծրագիր անցավ, որոնք նաև արտերկրից` ԱՄՆ-ից, Եվրոպայից են ֆինանսավորում բերում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Մինչդեռ վարչապետը դժգոհում էր, որ գիտնականները չեն ներկայացնում որակյալ առաջարկներ…
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ - Դա անցած տարի էր, ես շուտով վարչապետին կներկայացնեմ այս փաստերը, կարծում եմ, նա էլ գոհ կմնա, որ Հայաստանում կան նման ծրագրեր, որոնք հետաքրքրում են նաև արտասահմանցի ներդրողներին: Հայ ազգը հզոր գեն ունի, մենք հրաշալի գիտնականներ ունենք, չկա մի խնդիր, որ հայ գիտնականներն ի վիճակի չլինեն լուծելու, պարզապես հարկավոր է խնդիրը ճիշտ ձևակերպել:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- Պետք է հասկանանք` ո՞րն է պետության դերը, որը` գիտնականի: Եղել եմ Պարսկաստանում, այս պետությունը գիտակցում է, որ ո՛չ գրանտով, ո՛չ աշխատավարձի բարձրացմամբ հնարավոր չէ, օրինակ, ձեռք բերել սարքավորումներ, և այդ գործը վերցրել է իր ուսերին: Իսկ մեզանում դա չի գիտակցվում: ԳԱԱ նախագահն ասում է` գիտնականը հնարավորություն ունի գրանտների միջոցով իր ֆինանսական վիճակը լավացնելու: Ո՛չ: Այդպես չէ: Մեր աշխատանքներն իրականացնելու համար համագործակցում եմ 8 լաբորատորիաների հետ` տարբեր երկրներում: Այսպես մենք երբեք այս ոլորտում լիդեր չենք դառնա, քանի որ մեր երկրում չունենք, թեկուզ փոքր, բայց մե՛ր լաբորատորիան, մե՛ր սարքավորումները: Իսկ այս գործը գրանտով չի արվում, հարցը պետք է լուծի պետությունը:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Համամիտ եմ, արդեն նախատեսել ենք ` 2013-14 թթ. բյուջեում սարքավորումների ձեռքբերման համար հատուկ տող կունենանք:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Կա ներքին դժգոհություն, որ գրանտային ծրագրերից ոչ բոլորն ունեն օգտվելու հնարավորություն:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Մեկ անգամ փորձեցինք օգտվել` մերժեցին…
ԼՐԱԳՐՈՂ- Նաև երիտասարդ գիտնականներն են դժգոհում, որ ԳԱԱ ներկայացված ցանկացած ծրագիր մերժվում է:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Հարցն ուղղեք Ռադիկ Մարտիրոսյանին: Իսկ մեզ մոտ երիտասարդների համար հատուկ մրցութային ծրագրեր ենք կազմակերպում: Ես բաց ճակատով կարող եմ ասել` այսօր Հայաստանում կա 200-ից ավելի երիտասարդ, որոնց նախագծերը մեր գրանտային ծրագրերից են ֆինանսավորվում, և նրանց 30 %-ը ծրագրերի ղեկավար է: Գրանտային ծրագրերը մրցութային են, ուր կամ հաղթում ես, կամ պարտվում: Այն մարդիկ, ովքեր բողոքում են, թե իբր «դոստուպ» չունեն, թող իրենց մեղադրեն: Եթե ծրագիր ես գրում ու թիմիդ մեջ մտցնում ազգականներիդ, պիտի պարտվես: Լավ գիտնական լինելը դեռ չի նշանակում, որ կարող ես լավ ծրագիր գրել:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Չնայած նշում եք, որ գիտության պետական կոմիտեն լուրջ նախաձեռնություններով է հանդես գալիս, բայց, պարզվում է, ոչ պակաս քննադատության ենթարկվում եք և Դուք:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ -Իմ հեղինակությունը դրանից չի տուժում: Մի թերթում նույնիսկ գրել էին, թե ես թուրքական «ռազվեդկայի» «շպիոն» եմ, եկել եմ գիտությունը քանդելու և նման բաներ…
ԼՐԱԳՐՈՂ- Քննադատվում է կոմիտեի հսկայական աշխատակազմի առկայությունը:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ -37-հոգանոց աշխատակազմն ուռճացվա՞ծ է:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Դրանք անհիմն հոդվածներ են, անշուշտ, մեկի թելադրանքով գրված:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- ԳԱԱ հաշվապահության բաժնում 20 հոգի է աշխատում: ՈՒռճացվածությունը սա է: Կան գիտության կոմիտե և ակադեմիա, իսկ մեզ պե՞տք է «երկու դայակ երեխային»: Սրանց էլ գումարած բարձրագույն կրթության նախարարությունը, որն այդպես էլ գիտությունն ու կրթությունը չմիավորեց մեկ համակարգում: Պետք է մնա սրանցից մեկը:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Այն, որ ԳԱԱ-ն ճահիճ է, որտեղ նեղ խմբակային շահերն են իշխում, որ ժամանակն է լուծարելու այդ խորհրդային կոռումպացված համակարգն ու ստեղծելու նորը, վաղուց է խոսվում, բայց ոչինչ չի արվում:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- ԳԱԱ-ն ճահիճ է ու կոռումպացված` ես ստորագրում եմ այդ բառերի տակ և ունեմ ապացույցներ: Պետք է հիմնովին` ֆիզիկապես և հոգեպես արմատախիլ անել այդ խորհրդային համակարգը, որը դարձել է իսկական պատիժ: ԳԱԱ-ին տալիս ենք բյուջեի 12 %-ը, ինչը կարելի էր ուղղել հայագիտությանը, բայց տալիս ենք ԳԱԱ վարչակազմ պահելու համար: Դա գումարների փոշիացում է: Էլ չեմ խոսում ակադեմիկոսներին տրվող պատվովճարների մասին, որոնք 4 անգամ գերազանցում են ակտիվ գործող դոկտորի կամ լաբորատորիայի վարիչի աշխատավարձը: Որտե՞ղ է սոցիալական արդարությունը: Չկա՛: Պատվովճարների նպատակն է` ակադեմիկոսներին դարձնել լոյալ ու հարմարվող: Կտրուկ եմ խոսում, քանի որ ոչինչ չունեմ կորցնելու: Ինձ, որպես գործող գիտնականի, այդ ճահճացած համակարգը խանգարում է:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ– Իհարկե, կան բացասական երևույթներ, բայց վարկաբեկել ակադեմիան ճիշտ չէ: Վերափոխել պետք է, դրա համար էլ ներդրումներ են հարկավոր: Թող չստացվի, թե ես անվերջ փող եմ մուրում, բայց առանց ֆինանսների ոչինչ չի լինի:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ինչո՞ւ կառավարությունը չի վերանայում գիտնականների աշխատավարձերի հարցը: Ինչպե՞ս կարող է գիտնականը և՛ ընտանիք պահել, և՛ զբաղվել ստեղծագործական աշխատանքով, երբ իր աշխատավարձը չի բավարարում նույնիսկ կոմունալ ծախսերը փակելուն:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ - Պատճառներից մեկն էլ գիտական ինստիտուտների թվաքանակն է. երեք մլրդ բյուջե ունեցող պետությունն ի վիճակի՞ է պահելու 120 գիտական կազմակերպություն: Իհարկե` ոչ: Միայն ֆիզիկայի 7, կենսաբանության 4, քիմիայի 4 ինստիտուտ կա: Բայց եթե որպես գիտկոմիտեի նախագահ, փորձեք նրանց ասել` 12 մասնաշենք ունեք, 30 պահակ եք պահում, եկեք մի քանի ինստիտուտներ միավորենք, գումարներն էլ խնայենք, ուղղենք աշխատավարձերին, գիտե՞ք ի՜նչ աղմուկ կբարձրացնեն:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Միավորման առաջարկի փոխարեն հարկավոր է ընդամենը ծրագրային մրցույթներ հայտարարել: Հաղթող ինստիտուտը կշարունակի գործել, պարտվողները դուրս կմղվեն դաշտից, որ իրենց անգործությամբ չփոշիացնեն բյուջետային գումարները:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Այդպես էլ անում ենք. հավաստիացնում եմ` առաջիկա 3-4 տարիներին այդ խնդիրը լուծվելու է, կմնան այն հիմնարկները, որոնք հնարավորություն ունեն արդյունավետ աշխատելու: Բայց ոչինչ միանգամից չի լինում, չենք կարող դնել ու միանգամից դանակով կտրել, դա կհանգեցնի սոցիալական պայթյունի: Կգա ժամանակ, երբ հայ գիտնականը կստանա 5000 դոլար աշխատավարձ:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- Հավաքարարին, դերձակին առաջարկվում է 150 000 դրամ աշխատավարձ, որպես գիտաշխատող ես ինձ խիստ նվաստացած եմ զգում: Չենք ասում միանգամից շատ բարձրացրեք, բայց գոնե մենք չլինենք պոչում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ի՞նչ անել, որ երիտասարդության այն հատվածը, որը ցանկություն ունի զբաղվելու գիտությամբ, ինքնադրսևորման հնարավորություններ ունենա սեփական հայրենիքում, ոչ թե ուղիներ փնտրի փախչելու:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Երիտասարդի կայացման համար շատ կարևոր է նրան վստահելը: Պետք է համոզված լինի, որ պետությունը կանգնած է իր թիկունքին, և նա պատրաստ կլինի 300-400 դոլար աշխատավարձով էլ արարելու իր երկրում: Նրանցից շատերը հայրենասերներ են, սիրում են իրենց երկիրը, ուղղակի նրանց վստահել է պետք, սա է բանալին:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ- Խելացի ասպիրանտներ ունեինք, չնչին գումարի պատճառով հեռացան: 50000-ով երիտասարդն ինչպե՞ս ընտանիք պահի: Իսկ Հայաստանից գնացածների մեծ մասը հետ չի դառնում: Եվ Հայաստանում գիտությունը ծերանում է: Ապագայում ավելի դժվար է լինելու:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- Մենք դոնոր երկիր ենք դարձել Արևմուտքի համար` մեր փայլուն երիտասարդներով: Երբ իմ ասպիրանտը գնում և Ամերիկայում հրաշալի արդյունքների է հասնում, ես հաշվարկում եմ, որ ԱՄՆ-ին տվեցինք 10 մլն դոլար, ու եթե 100 հոգի է գնում, գումարի թիվը հասնում է 1 միլիարդի: Իսկ մեր պետական այրերը հպարտորեն ասում են, թե այս կամ այն երկիրը, Համաշխարհային բանկը Հայաստանին հսկայական գումարներ տվեցին որպես օգնություն: Եթե 250 մլն ստացել ենք, 10 միլիարդը տվել ենք: Մեր գիտնականների հոսքը հասնում է մինչև Կանադա, Ռուսաստանի հյուսիսային մարզեր: Սա լրջորեն ազդում է մեր գիտության զարգացման վրա: Սրա մասին պետք է մտածենք: Մեր ներուժը պետք է հետ բերենք:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ո՞րն է ելքը ստեղծված իրավիճակից:
ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ– Մենք իրավունք չունենք գիտության հարցում չմտածված, էժանագին որոշումներ կայացնելու:
ՍԱՄՎԵԼ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ- Հույսներս մեզ վրա դրած` պիտի գլուխ գլխի տանք ու այս իրավիճակից դուրս գանք` առանց իրար խանգարելու:
ԼԵՎՈՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՅԱՆ- ՈՒնենք ոչ միայն հոգևոր, այլև ֆինանսական ներուժ, որը չենք օգտագործում: Նախ` հարկավոր է բարձրացնել ներքին գումարների արդյունավետությունը, որքան էլ դրանք սուղ են, բայց կան: Եվ երկրորդ` մեր ուժը նաև մեր սփյուռքն է: Եթե 3 մլն Հայաստանում ենք, ապա 6 մլն էլ դրսում ենք: Բայց այդ ներուժը չենք օգտագործում: Հարց` ինչո՞ւ ստեղծվեց սփյուռքի նախարարությունը, որն իրականում որպես կամուրջ չի ծառայում Հայաստանի ու սփյուռքի միջև: Այսօրվա մեր կարևոր խնդիրը աշխարհի հայ գիտնականների համախմբումն է:

«Կլոր սեղանը» վարեց Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ